Friday, August 30, 2013

МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН САЛБАРЫН ИРЭЭДҮЙ...



Р.БАТ-ЭРДЭНЭ – Монгол дахь Америк Их Сургуулийн Удирдах зөвлөлийн гишүүн:
Өнөөдөр хэнд ч бай мэдлэг ур чадвараа тасралтгүй сэргээж, хөгжүүлж байх амьдралын шаардлага байна шүү дээ. Энд мэргэжлийн боловсролын үүрэг их бий. Тиймээс мэргэжлийн боловсрол, сургалт /МБС/-ын байгууллагууд бүх насны хүнд үйлчилдэг байх, түүнчлэн салбар салбарын өвөрмөц хэрэгцээг хангах чадвартай, олон төрлийн маш уян хатан хөтөлбөртэй, бүх хүнд үйлчилдэг насан туршийн боловсролын тогтолцоо байнаа гэж харж байна.

Г.ЭНХБАТ - Монгол Улсын Уул уурхайн жишиг сургууль – Говьсүмбэр аймаг дахь Политехник коллежийн Захирал: 
            Монгол хүний мэргэжлийн ур чадварын үнэлэмж дэлхийн түвшинд хүрч, Монголд орж ирж буй өндөр технологиудыг шууд авч, гардан хэрэгжүүлж ажиллах чадвартай техникийн болон мэргэжлийн ажилтныг бэлтгэх боломжийг бүрэн хангана гэдэгт итгэлтэй байна.

Х.ГАНБААТАР – МБСҮЗ-ийн  Дэд дарга, Монголын ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбооны Гүйцэтгэх захирал:   
Хөдөлмөрийн зах зээл буюу ажил олгогчид хэрэгцээтэй байгаа ур чадвартай ажилтнаа МБС-ын байгууллагуудад сургадаг, суралцагч нь төгсөөд шууд ажлын байрандаа очдог ажил олгогч, сургалтын байгууллага, суралцагч гурвын хамтын ажиллагааны төв талбар болох ёстой. Ингэж чадвал улс орныхоо эдийн засгийн өсөлтийг бий болгож, ядуурлыг бууруулж, “Ажилтай орлоготой Монгол хүн”  гэх Засгийн газрын зорилтуудыг хэрэгжүүлэх гол түлхүүр салбар бол энэ салбар. Ойрын таван жил бол мэргэжилтэй ажилтан хамгийн их шаардлагатай, бас Монгол улсын эдийн засгийн жинхэнэ өсөлтийн үе. Тиймээс МБС-ын салбарын ирээдүй бол хөдөлмөрийн зах зээлийн амьд уялдаа холбоог бий болгох л асуудал. Ер нь мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх, хувийн хэвшлийг эдийн засгийн үр ашигтай, байнгын тогтмол ажилтай байлгах үндсэн гол механизм бол МБС-ын байгууллага.

С.САНДМАА - Дорнод аймаг дахь Политехник коллеж, Зүүн бүсийн Аргазүйн төвийн Менежер:
Улсын хэмжээн дэх МБС-ын байгууллага зургаан бүсийн аргазүйн төвөөрөө дамжуулж, багшийн ажлыг хөнгөвчилсөн мультимедиа тоног төхөөрөмжийг ашиглан сургалтын хөтөлбөр агуулгат улсын хэмжээнд шинэчлэл хийнэ гэж бодож байна. Орон зайнаас үл хамаарсан сургалтын цахим орчин бий болж багшийн ажил хөнгөрнө, дэлхийд өрсөлдөх чадвартай мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэгдэнэ. Ер нь Бүсийн аргазүйн төвүүд маань Мэдээлэл аргазүйн үндэсний төвөөрөө дамжуулан сургалтын хөтөлбөрт үнэлгээ хийх, зөвлөх үйл ажиллагааг гололсон байгууллага болж чадна.

Я.САНЖМЯТАВ – Хөдөлмөрийн сайд:
Монголын Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага дэлхийн жижигт хүрэх арай болоогүй байна. Гэхдээ бид үндсэн ажлаа хийж чадсан. Тухайлбал бид элсэлт аваад төгсгөчихдөг, төгсөгч нь ажлын байраар хангагддаггүй байсан бол өнөөдөр элсэлтээ эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан сонгож аваад төгсөхөд нь ажлын байртай болох бололцоог нь бүрдүүлж чадсан. Сургалтын тухайд 70-80 хувьд нь онолтой 20-30 хувьд нь дадлагатай байсан бол өнөөдөр дадлага нь 70-80 хувь, онол нь 20-30 хувь болж өөрчлөгдлөө. Тиймээс мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх тогтолцоонд ч үр дүн гарсан. Харин бусад орны жишигт хүрэхийн тулд ихээхэн хөөрөнгө оруулалт хэрэгтэй, хүний нөөцөө илүү чадавхжуулах ажлууд ч байна. Суурь нь бол зөв тавигдчихсан. 

Б.МИШИГЖАВ – МБС-ын Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын Ахлах мэргэжилтэн:
МБС-ын салбарын ирээдүй бол их гэгээтэй байгаа. ММСС-ийн МБС-ын төслөөс Монгол улсын МБС-ыг үйлдвэрийн эрэлтээр нь хөтлүүлдэг болгохын төлөө, хөдөлмөрийн зах зээлтэй нийцүүлэхийн төлөө, мэргэжил эзэмших гэж буй иргэн тухайн мэргэжлээ өөрийн хүссэнээр сонгоод, өндөр ур чадвар эзэмшээд, сурч байхдаа ажлын байртайгаа холбогдох, ажил олгогчтойгоо дадлагаа хийх, төгсөөд шууд ажлын байрандаа очиход чиглэсэн тогтолцоо үр ашигтай гэдгийг харууллаа. Эцсийн дүнд эрэлтээ зөв тодорхойлсон, сургалтаараа  ур чадвар олгосон, сурах болоод төгсөх явцад нь төгсөгчөө ажлын байртай холбож чаддаг, амьдралд нийцсэн энэ тогтолцоо бол энэ салбарын ирээдүй гэж хэлж болно.  Дүгнэж хэлэхэд Монгол улс баялаг бүтээдэг мэргэжилтэй ажилтнаа өөрсдөө бэлтгэдэг, улсаа хөгжүүлэх бүтээн байгуулалтыг монголчууд өөрсдөө хийдэг, шийддэг тийм л ирээдүй биднийг хүлээж байна даа.

Ш.АМГАЛАНБАЯР – Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга
Зах зээлд шилжсэнээс хойш хуучин Техник мэргэжлийн сургууль /ТМС/ нэртэй байсан энэ сургууль сургалт нь үр өгөөж багатай, төгсөгчид нь ажиллах боломж хомсхон байлаа шүү дээ. Одоо суралцагчид ажлын байрны захиалга авч байна. Энэ бол шинэ технологи эзэмшиж, Монгол орон хөгжхийн гол үндэс болж байна гэж бодож байна. МБС-ын салбар чадвахжиж байгаа нь энэ эрэлттэй нийлж байгаа нь энэ цагийн, энэ салбарын онцлог. Ер нь улс орны хөнжил дэд бүтцийн хөгжлөөс шалтгаалдаг, тэр дэд бүтцийг хүн, тэр дундаа мэргэжилтэй ажилтан бий болгодог учраас энэ салбарын хөгжлийн зам дардан байна.

М.ГАНЗОРИГ – “Эрдэнэт хивс” ХХК-ийн Хүний нөөцийн бодлогын хэлтсийн дарга
МБС-ын салбарын хөгжил шинэ түвшинд гарч байна. Энд ММСС-ийн МБС-ын төслийн үүрэг их байлаа. Эндээс харахад МБС-ын салбар Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэхэд их ойрхон болж байна. Бид энэ салбарын түншлэгч байгууллагын хувьд мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх ажилд идэвх санаачлагатай оролцож, тодорхой хэмжээгээр хөрөнгө оруулж байна.  Энэ маань ирээдүйд илүү өндөр түвшинд бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж, Монгол улсынхаа нэрийг Олон улсад гаргах зорилгын маань бас нэг чухал алхам. Монголын хөнгөн үйлвэрлэлийн бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээлд нийлүүлэгдэх шат ахиж байгааг харж байна.  Цаашид бид хамтын ажиллагаагаа улам нягтруулна.

ЗӨВ ХАНДЛАГА ЗӨВ ТӨЛӨВШИЛ

Зөв төлөвшилтэй, эрдэм мэдлэгтэй, ур чадвартай, тухайн улсын хөгжлийг дархлагчдыг хүмүүжүүлдэг хүн бол БАГШ. Хэдийгээр багш хүн,
-          Сургалтаа яаж үр дүнтэй явуулах вэ гэдгийг үргэлж эрж, судалдгаараа судлаач,
-          Тухайн сургалтаа хэрхэн зохион байгуулахаа бодож, хичээл бүртээ зохион байгуулалт хийж байдгаараа менежер,
-          Хүүхдэд мэдлэг, боловсрол олгох, мэргэжил эзэмшүүлэх, тэднийг төлөвшүүлэх үйл явцыг удирдах хамгийн шилдэг арга барилыг мэдэж, ашигладгаараа арга зүйч юм.
Гэлээ гээд шавийн эрдэм багшаас гэдэг болохоор үргэлж хөгжиж байх нь энэ л мэргэжлийн онцлог. Нөгөө талаас багш гэдэг тухайн сургалтын байгууллагын нэрийн хуудас болж байдаг учраас хамгийн гол хөдөлгөгч хүч. Сайн багшаас сайн эмч, сайн инженер, сайн гагнуурчин, сайн эдийн засагч “төрнө”, тэдгээр төгсөгчид тухайн байгууллагаар овоглосон бүтээгдэхүүн байдаг. Тэр ч утгаараа сургалтын байгууллага нэн тэргүүнд багшаа чадавхжуулах хэрэгтэй. Үүний тулд багшийн мэдлэг ур чадварыг дээшлүүлж хандлагыг зөв чигт тогтоох нь хамгийн чухал асуудал.
 
Хэчнээн мэдлэгтэй, хэдий ур чадвартай байлаа ч сэтгэлгүй, ажилдаа хандах хандлагагүй бол дургүйд хүчгүй гэгч л болно. Тэгэхээр тухайн байгууллагыг шинэчилж өөрчлөхөд, дутагдлыг нь зөв голдиролд оруулахын тулд эхлээд багш, удирдах ажилтны, дараа нь суралцагч, эцэг эхийн хандлагыг нэг зүгт чиглүүлэх нь нэн тэргүүнд бодох зүйл. Сэтгэлзүйг нь өөрчилж байж хандлага тогтоно. Хандлага нэг чигт болсон нөхцөлд тэнд эерэг өөрчлөлт, шинэчлэлт аясаараа бий болно. Үүний нэг бодит жишээ бол Мэргэжлийн боловсрол, сургалт /МБС/-ын байгууллага.
1960-1970 онд Мэргэжлийн боловсролд төрөөс шинэчлэл хийсэн. Тэр цагаас хойш нэг л дорвитой урагшлахгүй байсаар 1990-ээд оноос уналтад орсныг хэн бүхэн гадарлана. Багш нар ажлаа орхисон. Ерөнхий боловсролын сургууль /ЕБС/ төгсөгчдийн 70-аад хувь нь их, дээд сургуулийг сонгох болсон. Тэд төгсөхөд дөнгөж 30 хувь нь л ажлын байртай болж байсан. Энэ үеэс өрсөлдөх чадвартай мэргэжилтэй ажилтнууд үгүйлэгдсээр... Харин 2000 он гараад мэргэжлийн боловсрол эргээд сэргэсэн. Энэ сэргэлтэнд юу нөлөөлөв гэхээр эх орны хөгжил цэцэглэлтийг бий болгох хөдөлмөрчний хэрэгцээ, шаардлага байгааг хаана хаанаа олж харсан явдал байлаа.
Яг энэ үед Монголын Мянганы сорилтын сан /ММСС/ орж ирж, нөгөө хэрэгцээ болоод байгаа хөдөлмөрчдийг МБС-ын байгууллагад бэлтгэх хэрэгтэйг гярхайгаар олж харж, энэ салбарыг хөгжүүлэхэд зорьсон юм. Ажлаасаа хөндийрч, мэдлэг чадвараар хоцрогдож байсан багш, удирдах ажилтныг төрөл бүрийн сургалтанд удаа дараа хамруулсан. Сургалтын орчин нөхцлийг сайжруулж бараг л нэгэн зуунаар дэвшсэн шинэ тоног төхөөрөмжөөр хангаж, тэдгээрийг яаж ашиглах, хөтөлбөрөө хэрхэн боловсруулж, сургалтаа ямар аргаар явуулах зэрэг чадамжийг эзэмшүүлсэн. Энэ нь багш нарт ажлын байран дээрээ хөгжих боломжийг бий болгож, тэндээ суурьших сонирхлыг илүү ихээр бий болгосон. Улмаар энэ салбарын багш нар улам бүр залуужиж, дэлхийн жишигт нийцэхүйц сургалтаар, тэр хэмжээний чадамжийг олгож чадна гэдэгтээ итгэлтэй болж,  салбараараа бахархах болжээ. Хандлагын жинхэнэ өөрчлөлт эндээс л эхэлсэн.
Чин үнэндээ бол ЕБС-иас “гадна үлдсэн” багш Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв /МСҮТ/, /тухайн үеийн Техник мэргэжлийн сургууль /ТМС/-д ирдэг байсан нь гашуун түүх. Чадварлаг инженер, техникийн ажилтнуудыг багшаар авъя гэвч тэд үнэндээ “хаданд гарсан” байлаа. Багш нарын цалин хөлс, ажиллах нөхцөл тааруу учраас тэр сургалтын байгууллыг барагтай л сонирхдоггүй байсан цаг. Гэтэл өнөөдөр цаг эргэсэн гэж хэлж болно. Салбартаа шилдэг нь гэгдэх инженер техникийн мэргэжилтэй ажилтан, мэргэжилтнүүд МБС-ын байгууллага руу “хошуурах” болсон. Сургалтын байгууллагууд багш, ажилтнуудаа хүслээрээ ирсэн нэгнийг нь биш тэднээс сонгон шалгаруулж авдаг болсон. Мөрөөдөл мэт байсан хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмж, дадлагын газар, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, боломжийн цалин, мэргэших нөхцөл боломж цөм бүрдсэн нь багш нарыг татах хүч болжээ.  Улмаар тэдний бүтээгдэхүүн болох төгсөгчдийн 70 хувь нь төгсүүтээ ажлын байртай болж байгаа нь багш нарын нэр хүнд өсөхөд хүртэл нөлөөлж байна. Тэдгээр бэлтгэгдсэн, мэргэшсэн багш нараа тогтвор сууршилтай ажиллуулахын тулд тухайн сургуулиас бодлого боловсруулан ажиллаж байна.
Тэгээд ч зогсохгүй ажил олгогч сургалтын байгууллагууд нягт харилцаатай болж, мэргэжилтэй ажилтнаа захиалгаар сургаж, сургалтын хөтөлбөрийг хамтран боловсруулж, дадлагыг нь өөрийн материаллаг баазд түшиглэн, чадварлаг ажилтан, мэргэжилтнээрээ удирдуулан дадлагажуулж, зарим төгсөгчийг нь урилгаар авч ажиллуулах болсон нь сургалтын байгууллагат улам их урам зориг нэмж байгаа билээ. Түүнчлэн зөвхөн төрөөс ирдэг байсан хөрөнгө оруулалт дээр нэмэгдээд түншлэгч байгууллагын дэмжлэг ороод ирэхээр сургалтын байгууллагын хариуцлага нэмэгдэж, тэр чинээгээр хүний нөөц нь улам бүр чадавхжиж, түүнийгээ дагаад сургалтын чанар сайжирч байна. 
Энэ бүгдийн үрээр МСҮТ гэдэг сурлагаар тааруу, төлбөрийн чадваргүй, эсвэл хүмүүжлийн доголдолтой нэгний “саарал нэрээ” халхлах гэсэн нэг зам байсан бол энэ нийтлэг, бас ташаа ойлголт үгүй болжээ.  Өнөөдөр МСҮТ-д элсэгчийн тоо жил ирэх тусам өссөөр байна гэдгийг Улаанбаатар хотын бүсийн Арга зүйн төвөөс хийсэн судалгаа харуулж байна. Тэрхүү судалгаанаас харахад сүүлийн жилүүдэд,
-          МСҮТ-ийг сонгох бодит элсэгчийн тоо 18 хувиар өсчээ.  /Үнэхээр чин сэтгэлээсээ тухайн мэргэжлийг хүсэж сонгосон элсэгчийг бодит элсэгч гэв./
-          МСҮТ-ийн төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлт өсч, нийт төгсөгчийн 65 хувь нь ажлын байртай болж, 15 хувь нь тухайн чиглэлээрээ мэргэжлээ дээшлүүлж байна.
-          Төрөөс гадна ажил олгогчийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн учраас санхүүжилт нэлээд хувиар өсч байна гэсэн дүгнэлт гарсан байна.
Мөн хөрөнгө оруулалтын үр дүн зөвхөн багш нарт ч гэлтгүй олон нийтийн хандлагад нөлөөлж, МБС-ын ач холбогдлыг эцэг эхчүүд ойлгож энэ салбарт хандах хандлага нь өөрчлөгджээ. ММСС-аас явуулсан МБС-ын талаарх олон нийтийн ойлголт, хандлагын судлах судалгаанаас харахад МБС-ын байгууллагын тухай олон нийтийн мэдлэг мэдээлэл  2010 онд 75 хувьтай байсан бол 2013 оны судалгаагаар энэ үзүүлэлт 88.6 хувь болж өссөн байна. Түүнчлэн эдийн засгийн хөгжил, эх орны бүтээн байгуулалтанд хөдөлмөрчин ангийн хэрэгцээ үүсч, бүр дутагдалд орсныг ойлгож, дороосоо дээр хүртэлх хандлага ч өөрчлөгджээ.
МСҮТ-ийг насан туршийн боловсрол, амьдралын баталгаа хэмээн ойлгох болсон хүмүүс нас, хүйс үл харгалзан зорих болсон нь багш, энэ салбарын хүний нөөцийг илүү хариуцлагатай байж, өдрөөс өдөрт мэдлэг чадвараа ахиулахыг шаардаж байгаа нь багшийн ажил мэргэжилдээ хандах хандлагад нөлөөлж, тэднийг давхар хөгжүүлж байгааг Дундговь аймаг дахь МСҮТ-ийн Сантехникийн багш, мэргэжлээрээ 34 жил тасралтгүй ажилласан Ц.Адъяадулам хэлж байсан юм.
Мэдлэг, ур чадвар, хандлага гурвын цогц нь чадамж. Харин хандлага гэдэг өөрөө олон зүйлийн нэгдэл.
1.      Өөрийн сонгосон мэргэжилдээ дуртай байх
2.      Ажлаа чин сэтгэлээсээ хийдэг
3.      Хамт олонтой харилцаж сурсан буюу өөрөөр хэлбэл нийгэмшсэн байх. 
4.      Өөрийн эрх ашгаас өмнө, багийн эрх ашгийг хамгаалж, хамтран ажиллаж чаддаг
5.      Ажлын цагийг ягштал баримталж, ажлын амжилтанд нөлөөлөх муу зуршлаас ангид байж чаддаг байх ёстой. Ер нь зөв төлөвшсөн хүнийг зөв хандлагатай хүн гэдэг. Ийм хүн мэдлэг, чадвараар дутмаг байсан ч мэргэшүүлэхэд хялбар байдаг. Энэ ММСС саалийн үнээ биш. Тийм учраас хөрсөнд суулгаад өгчихсөн энэ их үр, нахиалж байгаа нахиаг нь улам тогтвортой байлгахаа гол зорлигоо болгох хэрэгтэй. Ингэж чадвал одоо энэ тогтсон хандлага буруу чигт хазайхгүй. Зөвхөн багшаар зогсохгүй МБС-нд хандах Монгол улсын хандлага бүхлээрээ өөрчлөгдсөн гэж хэлж болох юм гэж Монгол усын Гавьяат багш Өсөхийн Чулуунбаатар хэлж байна.
Нээрэн ч ММСС-ийн МБС-ын төслөөс оруулсан материаллаг хөрөнгө чухал ч гэлээ хүний олж авсан мэдлэг, чадвар гэдэг нэгэн насны “капитал” учраас багш нарыг чадавхжуулж, хандлагыг нь өөрчилж чадсан нь хамгийн том хөрөнгө оруулалт юм. Хандлага тогтсон цагт зөв төлөвшил аяндаа бий болох биз ээ.
Монгол улс өөрөө залуусын орон учраас одоо ажиллах хүчээ гаднаас өндөр үнээр татаж байхаар дотооддоо хөрөнгө оруулалт хийж, хөгжлөө ч дээшлүүлэх бодлогыг бодож байна. Энэ нь аль ч шатандаа хандлага өөрчлөгдөж, улс орондоо хувьсгал хийх замд ахиц гарч байгаагийн гэрэлт дохио болж байна.


Monday, June 10, 2013

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГАА АМЖИЛТЫН ҮНДЭС


Хүн, хүн гэдэг өөрөө юутай ч харьцуулашгүй, үнэлж баршгүй хөрөнгө.  Хэдий техникийн эрин, өндөр чадалтай техникийн хүчээр дэлхийн хөгжил минут, секундээр урагшилж байна гэх ч тэр техник, технологийг хүн л бий болгосон, тэд хүний оролцоогүйгээр ажиллана гэдэг өнөө маргаашдаа л бидэнд харагдахгүй гэдгийг хэн бүхэн мэдэх буй за. Тэгвэл хүний оролцоогоор бүтэх бүхий л үйлдлийг хөдөлмөр гэж ойлгож болмоор.
Харин хүн төрөлхтөн хэзээнээсээ л хөдөлмөрлөж байж идэх хоол, өмсөх хувцас, амьдрах орон байраа бий болгосоор ирсэн. Хөдөлмөрлөнө гэдэг нь нэг ёсондоо хүний ертөнцийн амьдралын төлөөх тэмцэл юм. Тиймээс хүн төрөлхтөн ажил хөдөлмөрийг “сохроор” шүтэж ирсэн, шүтсээр ч байгаа. Харин яаж аюулгүй, эрүүл ажиллаж амьдрах вэ гэдгээ одоо хэр нь бүрэн гүйцэт ойлгоогүй л яваа. Английн философич Бэртран Рассэль гэгч хөдөлмөрийг биеийн хүчний хөдөлмөр, оюуны хөдөлмөр гэж хоёр хуваан үзжээ. Энэ хоёр төрлийн хөдөлмөрийн алийг нь ч эрхэлдэг бай эрүүл, аюулгүй байх нь хүн төрөлхтний хувьд амин чухал. Өөрөөр хэлбэл хөдөлмөрийн ёс зүйг баримталж, аюулгүй ажиллагааг сахин биелүүлэх шаардлагатай байна. Нэн ялангуяа манай улсын хувьд. Магадгүй монгол хүний байгалиас заяат хэнэггүй гэмээр зан нөлөөлдөг байж болох ч тухайн хүн өөрөө “БИ үнэт хөрөнгө шүү” гэдгээ ухаарах хэрэгтэй. Нөгөө талаас ажил олгогчид байгууллагынхаа үнэт хөрөнгө болох ажилтнаа хамгаалж, хяналт тавин ажиллах нь тэдний хамгийн том үүрэг.
Уул уурхай, барилга, хөнгөн үйлдвэрийн салбар эрчимтэй хөгжиж байгаа манай улсын хувьд үйлдвэрийн осол, ажлын байрны эрүүл ахуйн асуудал, эндээс үүдсэн мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, мөн хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, ажиллагаа алдагдсанаас элдэв золгүй тохиолдол өссөөр байгааг хэн хүнгүй анзаарч байгаа.

 2005-2011 оны хооронд Монгол улсад үйлдвэрийн ослын улмаас 661 хүн нас барж, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний 1321 тохиолдол бүртгэгдсэн байна. Түүнчлэн сүүлийн 6 жилд гарсан нийт ослын талаас илүү хувь нь уул уурхай, барилга, зам тээвэр, эрчим хүчний салбаруудад гарч, энд залуус илүү өртжээ. Ослын ихэнх шалтгаан нь тээврийн хэрэгсэл, үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн эвдрэл гэмтэл, болгоомжгүй үйлдлээс үүдэлтэй байдаг байна.
Мөн 1975-2012 оны хооронд мэргэжлээс шалтгаалан эмнэлгийн хяналтанд орсон өвчтөний талаарх архивын баримтуудад тулгалт хийхэд тухайн хугацаанд Хөдөлмөрийн нөхцөл, мэргэжлийн өвчин судлалын Үндэсний төвд мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний 8645 тохиолдол бүртгэгдсэнээс 5019 нь уул уурхайн салбарт ажиллагсад байсан гэсэн тус төв /ХНМӨСҮТ/-ийн бас нэгэн судалгаа байх.
Харин мэргэжлийн хяналтын Ерөнхий газраас 2011 оны эхний гурван улиралд 39 аж ахуйн нэгж байгууллагын 510 ажлын байранд физикийн 2382, химийн 584 удаагийн хэмжилт шинжилгээ хийхэд физик, химийн нийт үзүүлэлтийн 39,8-13,8 хувь нь эрүүл ахуйн стандарт хангахгүй байжээ.
Энэ мэт баримтаас харахад манай улсын хувьд хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын талаарх дүр зураг ямархуу байгаа нь ажиглагдаж байгаа бизээ. Тиймээс хувь хүн, аль ч шатны сургалтын байгууллага, ажил олгогч байгууллага гээд хаана хаанаа анхаарч өөр өөрийн үйл ажиллагааны чиглэлийн дагуу зохих хэмжээний мэдээлэл, сургалтыг хийж хэвшүүлэхсэн.
Жил ирэх бүр хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа алдагдаж хүнд, хөнгөн осол аваар гарлаа гэх тааруухан мэдээ чих дэлсэх нь олшрох болж. Ер нь Ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт эмнэлгийн анхны тусламж, гал, цахилгаантай хэрхэн харьцах талаар тусгайлсан хичээлийн цаг гаргаж өгмөөр, үгүй ядаж сардаа хоёр удаа энэ мэт амьдрах ухааны сургалт өгдөг бол хувь хүн болзошгүй ахуйн осолд өртөхгүй байх, урьдчилан сэргийлэх ухаанд суралцмаар санагдана. Цаашлаад энэ олон их, дээд сургууль хөдөлмөрийн зах зээлд илүүдсэн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж, ажилгүйдлийг өсгөж байхын оронд Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэмээр байгааг хэн гуай ч анзаарч баймаар. Гаднын орнуудад occupational safety officer буюу хөдөлмөр хамгааллын ажилтан гэх тусгай мэргэжил бий. Харин манайд энэ мэргэжил ихээхэн үгүйлэгдэж байна. Ажил олгогчид ч гэсэн яагаад энэ тухай дуугарч, ийм мэргэжилтнийг сургалтын байгууллагад захиалж болохгүй гэж...
Тэглээ гээд хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа манай орны хувьд огт хэрэгжихгүй байна гэвэл бас өрөөсгөл. Өглөө босоод шүдээ угаадаг шигээ л тал талдаа хэвшил болгох хэрэгтэйг сануулах гэлээ. Нэг үеэ бодоход хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны талаар бас ч анхаардаг болсон, талархууштай талууд бий гэдгийг орхиж боломгүй. Энд сүүлийн хэдэн жилд шинэчлэгдэн хөгжиж байгаа Мэргэжлийн боловсрол сургалт /МБС/-ын байгууллагууд тодоос тод жишээ болж чадах юм. Эрэлт ихтэйнхээ хэрээр эрсдэл ихтэйд тооцогдоод байгаа уул уурхай, зам, барилга гэх мэт салбаруудын хөдөлгөх хүчин болох ихэнх ажилтнууд МБС-ын байгууллагад мэргэжил эзэмшиж, одоо бүр тэр салбарт ажил олгогчид ажилтнуудаа тэнд захиалгаар сургадаг болсон. Сургахдаа зөвхөн мэргэжилтэй чадварлаг ажилтан бэлтгэх гэхээс гаднах нэг чухал шаардлага нь хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааг сайтар ойлгодог, тэр талаар мэдлэгтэй ажилтанг бэлтгэх явдал юм. Харин ажлын байран дээр гарахад нь ажил олгогчийн зүгээс ажлын байранд өмсөх хувцас, хэрэглэх багаж, техник тоног төхөөрөмжийг хэрхэн ашиглах зааварчилгааг өгч, улмаар тухайн мэргэжлийн ажлын нөхцөл байдлаас шалтгаалан ажлын цаг, хоол хүнсэнд нь хүртэл үнэлгээ, стандарт тогтоож байгаа.
Тухайлбал ихэнх уул уурхайн газруудын шинэхэн ажилтнууд 14 хоногоос нэг сарын хугацаанд хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн талаарх онол болон мэргэжлийн сургалтанд хамрагдсаны дараа шалгалт өгөөд, тэнцсэн тохиолдолд ажилдаа ордог. Ажилд орохоос өмнөх сарын хугацаанд хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн журам гэж юу болох, журмыг хүн бүр хэрхэн дагаж мөрдөх зааварчилгаа болоод ил уурхайн аюулгүй ажиллагаа, галын аюулгүй байдал, цахилгаан, тоног төхөөрөмжтэй хэрхэн харьцах заавар, эмнэлгийн анхны тусламж, замын хөдөлгөөний дүрэм, өрөмдлөг тэсэлгээ хийх үеийн аюулгүй ажиллагаа гэх мэт заавруудыг чанд мөрдлөг болгон ажилладаг. Манайх Уул уурхайн жишиг сургууль-Говьсүмбэр аймаг дахь Политехник коллежтэй таван жил хамтран ажиллаж байна. Сүүлийн жилүүдэд сургуулийн сургалтын орчин сайжирч, орчин үеийн техник тоног төхөөрөмж бүхий дадлагын газрууд, лабораториудтай болсон, мөн хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн талаар мэргэжил тус бүрээр нь хичээл орж байгаа. Тиймээс төгсөгчид энэ талаар харьцангуй боломжийн мэдлэгтэй болсон гэж “Шивээ-Овоо” ХК-ийн Захиргаа, Хүний нөөц, бодлогын хэлтсийн мэргэжилтэн Ц.Эрдэнэбат хэлж байна. Харин ажил олгочдын энэ үйл ажиллагааг Хөдөлмөрийн яамнаас хянахын зэрэгцээ сургалтын байгууллагыг хэрхэн дэмжих, ажил олгогч байгууллагатай ямар байдлаар хоршин ажиллах вэ гэх зэргээр хамтарч, гуравласан гэрээ байгуулан ажиллаж байна.
Монголын Мянганы сорилтын сан /ММСС/-ийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалт /МБС/-ын төслийн хүрээнд хэрэгжүүлсэн цогц үйл ажиллагааны үр дүнд МБС-ын байгууллагууд 2012 оноос Чадамжид суурилсан сургалт /ЧСС/-ын тогтолцоонд шилжиж, МБС-ын байгууллагын багш, удирдлага, бусад албан хаагчид ч сургалтанд хамрагдаж, мэдлэгээ дээшлүүлж, чадавхаа бэхжүүлэх болсон. Үүнтэй уялдан хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны хичээлийг ерөнхий агуулгаар нь тусгайлсан хөтөлбөрөөр өгчихөөд дахин мэргэжил тус бүрээр нь,  гагнуурчны ангид гагнуурын аюулгүй ажиллагаа, сантехникийн ангид сантехникийн аюулгүй ажиллагаа гэх мэтээр тусгайлсан хөтөлбөрөөр хичээл ордог болсон. Мөн ажил олгогчдод хүртэл ажилтнууддаа Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны талаар зааварчилгааг хэрхэн  өгөх тухай бас заагаад өгчихөж байгаа юм. Ингэснээр нийтлэг гардаг осол аваарын тоо харьцангуй багасаж байгаа. 2012 оны төгсөлтөөр дадлагат гарсан хүүхдүүдээс судалгаа авахад өмнөх дадлага дээр гардаг байсан осол гэмтлийн тоо тодорхой хувиар буурсан байх жишээтэй.  Үүнээс гадна Үйлвэрлэл, урлалын политехник коллеж, Төмөр замын дээд сургууль, Политехник /Барилгын/ коллеж гэх мэт сургалтын байгуулагууд болон “Оюутолгой” ХХК,  зам, барилгын “Заабар” компани, “Бороо гоулд” ХХК гэх мэт ажил олгогчид ч хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны хувьд улсдаа тэргүүлж байна хэмээн Хөдөлмөрийн яамны МБС-ын Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын Техникийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтэн Р.Дүүрэнбаяр ч бас хэлж байна.
Ер нь ч МБС-ын байгууллагууд улам бүр хөгжиж, гадаад, дотоодын төсөл, хөтөлбөрүүдэд хамрагдахын зэрэгцээ өөрсдийгөө ч хөгжүүлж, хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн орчныг боломжийн хэрээр бүрдүүлж байгаа. Тухайлбал Дорнод аймаг дахь “Дорнод” политехник коллеж ММСС-ийн МБС-ын төслийн санхүүжилтээр тэргүүн туршлага хөгжүүлэн дэлгэрүүлэх зорилго бүхий 65,498 сая төгрөгийн санхүүжилттэй “Аюулгүй ажиллагаа амжилтын үндэс” төслийг хэрэгжүүлж, холбогдох гарын авлага сургалтын модуль хөтөлбөрүүдийг боловсруулан туршлагаа бүсийн хэмжээнд түгээн дэлгэрүүлсэн байна. Түүнчлэн хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн загвар төвийг бүсийн хэмжээнд шинээр байгуулж, хөдөлмөр хамгааллын болон ажлын байрны хяналтын картыг нэвтрүүлжээ. Тус карт нь суралцагч дадлагын танхимд орохдоо дадлагын хувцсаа өмсөөгүй, багаж хэрэгслийг буруу ашиглах гэх мэтээр алдаа гаргасан тохиодолд автоматаар бүртгэгддэг цахим карт гэдгээрээ онцлог болсон бөгөөд хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаанд хяналт тавих нэгэн давуу талыг бий болгож чадсан юм.
Хямд төсөр аргаар ихийг амжуулах нь бизнесийн бас нэг арга байж болох. Гэхдээ болж өгвөл мэргэжлийн, ядаж тухайн ажилд туршлагатай бас хөдөлмөр эрхлэх насны хүнийг ажиллуулах, тэднийг ажлын шаардлага хангасан хувцас хэрэглэлээр хангах үүргээ ажил олгогчид нь ухамсарлаасай. Ажилтнууд нь ч өөрийгөө мэдэрч бас хамгаалж хэвшээсэй. Аюулгүй ажиллана гэдэг амжилтын үндэс юм. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдгээр хэн хүнгүй тус бүрдээ хичээвэл боломжгүй зүйл, гарцгүй асуудал гэж хаана ч үгүй бизээ.

Ц.БАЯРЖАРГАЛ: АЖИЛ ОЛГОГЧ БОЛОН СУРГАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГЫН ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА ТОГТВОРТОЙ ҮРГЭЛЖИЛНЭ

АНУ-ын Мянганы сорилтын корпораци /МСК/-ийн санхүүжилтээр Монголын Мянганы сорилтын сан /ММСС/-ийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалт /МБС/-ын төслийн хүрээнд Үндэсний хэмжээнд 2 сая гаруй ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг хийж 2010 оноос эхлэн “Өрсөлдөөнт тэтгэлэгт хөтөлбөр” /ӨТХ/-ийг хоёр үе шаттайгаар амжилттай хэрэгжүүлсэн. “Өрсөлдөөнт тэтгэлэгт хөтөлбөр”-ийг ажил олгогч болон сургалтын байгууллагын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, МБС-ын байгууллагын тэргүүн туршлагыг хөгжүүлэн түгээн дэлгэрүүлэх гэсэн үндсэн хоёр чиглэлээр 28 төсөлт хөтөлбөрийг Улаанбаатар хот болон 14 аймгийн Мэргэжил, сургалт үйлдвэрлэлийн нийт 26 төв дээр хэрэгжүүлсэн юм.
Хөтөлбөрийн хүрээнд гарсан чухал ололт амжилтын нэг нь МБС-ын салбарт өнөөдөр нэн их үгүйлэгдэж буй ажил олгогч ба мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагуудын хамтын ажиллагаа, ажлын уялдаа холбоо сайжирсан явдал юм. Хөтөлбөрийн явцад нийт 48 ажил олгогч, түнш байгууллагатай хамтран ажилласан бөгөөд сургалтын орчин сайжруулах, онол дадлагын анги танхим шинээр байгуулах, дадлагын тоног төхөөрөмжөөр хангах, багш болон суралцагчдыг дадлагажуулахад ажил олгогч  байгууллагуудын зүгээс нийт 1 тэрбум гаруй төгрөгийн биет болон биет бус хөрөнгө оруулалт хийсэн.
Тухайлбал түнш байгууллагуудын дэмжлэгтэйгээр онолын 25 анги танхим, дадлагын 25 газар болон талбай, эрчимжсэн аж ахуйн сургалтын хоёр бааз, багшийн хөгжлийн болон зөвлөгөө өгөх 21 төвийг тус тус тохижуулж, мөн шинээр байгуулсан байна. Мөн чадамжинд суурилсан сургалтын 36 хөтөлбөр /ЧССХ/ боловсруулагдсаны 20 нь эцсийн байдлаар батлагдан, тус хөтөлбөрийн дагуу ажил олгогч байгууллагуудын захиалгаар түр болон захиалгат сургалтуудыг явуулж эхлээд байна.
Түүнчлэн нийт 94 гарын авлага, орчуулгын ном, зөвлөмжийг боловсруулсан.  Улмаар ажил олгогч болон сургалтын байгууллагын хамтын ажиллагаа шинэ шатанд гарч цаашид бүх талаар хамтран тогтвортой ажиллах боломж, нөхцөл бүрдээд байна. Жишээ нь: “Дархан-Өргөө” Политехник коллеж, Орхон аймгийн Технологийн сургуулиуд ажил олгогч байгууллагуудтай  түр сургалтаар 544, урт хугацааны сургалтаар 48 хүнийг тус тус сургах захиалгат сургалтын гэрээ байгуулаад байна.

“Өрсөлдөөнт тэтгэлэгт хөтөлбөр”-т  хамрагдсан 26 байгууллагын төлөөлөл болгож Орхон аймаг дахь ШУТИС-ийн салбар, “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн дэргэдэх Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит Технологийн сургуулийн Эрчим хүчний тэнхимийн эрхлэгч, “Эрдэнэт АСХА” тэтгэлэгт төслийн ахлагч Ц.Баяржаргалтай уулзсан юм.
Та төслийхөө талаар уншигчдад товч танилцуулна уу?
Манай сургууль ММСС-ийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төслийн хүрээнд зарласан Ажил олгогч ба сургалтын байгууллагын хамтын ажиллагааг дэмжих “Өрсөлдөөнт тэтгэлэгт хөтөлбөр”-т “Ил уурхайн цахилгаанчин” сургалтын хөтөлбөр боловсруулах төслөөр шалгарч 2010 оны 12 сараас үйл ажиллагаагаа эхэлсэн  юм.
Төслийг Монгол-Оросын хамтарсан Эрдэнэт үйлдвэрХХК, Монгол-Америкийн хамтарсан Эрдмин үйлдвэр ХХК, ОюутолгойХХК, Эрдэнэт-Булганы Цахилгаан түгээх сүлжээ ТӨХК зэрэг ажил олгогч түнш байгууллагуудтай хамтран гүйцэтгэж, Ил уурхайн цахилгаанчин сургалтын хөтөлбөр боловсруулахЭрдэнэт АСХА төслийг ММСС-гийн 171,228 сая төгрөгийн санхүүжилттэйгээр хоёр жилийн туршид амжилттай хэрэгжүүллээ.
Төслийн зорилго нь ажил олгогчдын эрэлт, шаардлагад нийцсэн, монгол орны уул уурхайн аль ч үйлдвэрт ажиллах чадвартай “Ил уурхайн цахилгаанчин бэлтгэх” чадамжид суурилсан сургалт /ЧСС/-ын тогтолцоог бий болгох явдал байлаа.
Төслийн хүрээнд ил уурхайн цахилгаанчин, хүдэр бутлах, боловсруулах, нунтаглах, угаах машины оператор, уул уурхайн машин, тоног төхөөрөмжийн механик гэсэн 3 мэргэжлээр ЧСС-ын 130 гаруй хөтөлбөр боловсруулж, суралцагч болон багшийн гарын авлага, сургалтын материал бичих, дадлагын газар байгуулах, чадварлаг багш бэлтгэх, үйл ажиллагаагаа сурталчилах, түгээн дэлгэрүүлэх зорилтуудыг хэрэгжүүлэн ажиллалаа.
Ажил олгогч түнш байгууллагуудын төсөлд оруулсан хувь нэмэр хэр байсан бэ?
Ажил олгогч түнш байгуулагуудын мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, дадлага туршлагатай инженерүүдийн оролцоотойгоор гурван мэргэжлээр ажил мэргэжлийн дүн шинжилгээ, ажилбарын шинжилгээ, зураглал, мэргэжлийн стандарт, сургалтын хөтөлбөр, суралцагчийн болон багшийн гарын авлага, сурах бичгүүдийг боловсруулсан.
“Оюутолгой” ХХК цахилгаан машин, цахилгаан хөтлүүр, цахилгаан техник, электроник, процессийн автоматжуулалтын нийт 151 сая төгрөгийн өртөг бүхий лабораторийн тоног төхөөрөмжийг хандивлаж, 28 суралцагчийг “Ил уурхайн цахилгаанчин” ЧСС-ын хөтөлбөрөөр суралцуулан төгсгөж ажлын байраар 100% хангаад байгаа төдийгүй 48 суралцагчийг 4 жил суралцуулах гэрээ байгуулан суралцуулж байна.
Эрдэнэт үйлдвэрХХК-ийн Цахилгаан цех 47 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар өөрийн нэрэмжит Цахилгаан хангамжийн лаборатори байгуулж өгсөн. Эрдмин үйлдвэрХХК Мультимедиа DVD хичээл бэлтгэх зориулалттай дүрс, дуу бичлэгийн студийг байгуулахад хувь нэмэр оруулсан.
Мөн төслийн санхүүжилтээр тус бүр нь 72м2 талбай бүхий  дадлагын гурван газар, Ил уурхайн цахилгаанчин виртуаль лаборатори, цахилгаан хэрэгслийн дадлагын газар байгуулснаар чадамжид суурилсан сургалтыг амжилттай зохион байгуулах нөхцөл бололцоог бүрдүүлээд байна.

Төслийн үр дүн, цаашдын тогтвортой байдлын талаар?

Үр дүнгийн хувьд гэвэл төсөл маань зорилго, зорилтоо бүрэн биелүүлсэн төдийгүй сургалтын хөтөлбөр боловсруулахад цахилгаан, механик, баяжуулалтын гурван мэргэжлийн баг, 163 багш, мэргэжилтэн оролцлоо. Дадлагын гурван газар, хоёр кабинет, цахим хичээлийн студи байгуулахад ажил олгогч байгууллагуудаас нийт 240 орчим сая төгрөгийн хувь нэмэр оруулсан. Техникийн англи хэлний сургалт, сурган заах аргазүйн сургалт, ЧСС-ын хөтөлбөр боловсруулах аргазүйн сургалт, дотоод, гадаад туршлага судлах аялал, Е-хичээл бэлтгэх сургалтанд 150 багш, мэргэжилтнүүдийг хамруулсан, ажил олгогчдын захиалгаар 106 ажилтныг туршилтын сургалтанд хамруулсан гээд олон ажлыг амжилттай зохион байгууллаа.

Багш нар сургалтын хөтөлбөр боловсруулах аргазүйд суралцсан учраас төсөл хэрэгжээд дууссан ч бусад мэргэжлүүдээр ЧСС-ын хөтөлбөр  боловсруулах чадвартай болсон. 2012-2013 оны хичээлийн жилээс эхлэн 4 жил “Оюутолгой” ХХК-ийн захиалгаар токарьчин, гагнуурчин, тоног төхөөрөмжийн засварчин, ил уурхайн цахилгаанчин мэргэжлээр 130 гаруй суралцагчийг суралцуулах, уул уурхайн эрэлт ихтэй гурван мэргэжлээр боловсруулсан сургалтын хөтөлбөрөөр уул уурхайн үйлдвэрүүдээс сургалтын захиалга авах зэрэг нь төслийн тогтвортой үргэлжлэх боломжийг олгоно гэж үзэж байна.
 

Төслийг амжилттай хийж гүйцэтгэхэд ажил олгогч түнш байгууллагуудын  хувь нэмэр асар их байсан төдийгүй, Монголын Мянганы сорилтын сан /ММСС/-ийн Мэргэжлийн боловсрол сургалт /МБС/-ын төслийн удирдлага, хамт олон болон манай сургуулийн Эрчим хүчний тэнхим, Механикийн тэнхим, Уул уурхайн тэнхмийн багш нар болон төсөлд хувь нэмэр оруулсан бүх хүмүүст талархалаа илэрхийлье.
Баярлалаа.

Share